Beata Konopska - Seria Monograficzna nr 16
Cena: 40 zł.
Wpływ aparatu władzy w latach 1944–1989 na polskie publikacje kartograficzne do użytku powszechnego
W pracy podjęto próbę sformułowania odpowiedzi na pytanie, jaki wpływ wywarł aparat władzy w latach 1944–1989 na polskie publikacje kartograficzne do użytku powszechnego. W tym celu przeanalizowano dokumenty pisane i kartograficzne pochodzące z tego okresu oraz dokonano analizy wydanych w tym czasie map pod kątem deformacji ich treści oraz postrzegania jej przez ówczesny aparat władzy jako potencjalnych źródeł zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa. Wyniki tej kompleksowej analizy źródeł pozwoliły określić zakres i natężenie wpływu aparatu władzy na ostateczny kształt publikacji do użytku powszechnego oraz pozwoliły udowodnić postawioną tezę, że mapy przeznaczone do użytku powszechnego wydane w okresie 1944–1989 są niekwestionowanym źródłem historycznym dokumentującym czasy, w których powstały i mało wiarygodnym źródłem informacji o elementach środowiska geograficznego, zwłaszcza jego elementach antropogenicznych.
Cały analizowany okres 1944–1989 podzielono na kilka podokresów, którym odpowiadają kolejne rozdziały pracy. Rozdział pierwszy – Rozrachunek z przeszłością. Lata 1944–1949 – obejmuje kilka lat początkowo względnej swobody w prowadzeniu działalności kartograficznej, sprzyjającej kontynuacji dobrych praktyk okresu międzywojennego, a następnie tworzenia podstaw prawnych do jej skutecznego ograniczenia. Rozdział drugi – Aparat władzy autorem koncepcji map do użytku powszechnego. Lata 1950–1963 – przedstawia skutki narzuconych ograniczeń i genezę założeń redakcyjnych do nowych map obrazujących tzw. „minimum treści”. Rozdział trzeci – Pozorny rozwój koncepcji map do użytku powszechnego. Lata 1964–1989 – obejmuje okres, w którym aparat władzy narzucił kolejne zasady opracowania map do użytku
powszechnego. Celem ich było zaburzenie kartometryczności poszczególnych elementów treści mapy. Ostatnia część pracy – Podsumowanie – zawiera wnioski końcowe i omówienie społecznych skutków ograniczenia dostępu do rzetelnie opracowanych map topograficznych, a w konsekwencji korzystania wyłącznie z map, którym ostateczny kształt nadał aparat władzy.
Każdy z rozdziałów ma budowę trzyczęściową. W części pierwszej – Podstawy prawne i administracyjne ingerencji aparatu władzy w działalność kartograficzną – przedstawione zostały podstawy prawne misternie tworzone przez aparat władzy w kontekście warunkujących je wydarzeń społeczno-politycznych, rozgrywających się w Polsce lub na arenie państw bloku wschodniego. Druga część każdego z trzech rozdziałów – Wpływ aparatu władzy na instytucje i przedsiębiorstwa kartograficzne – pokazuje wielowarstwową strukturę aparatu władzy, zbudowaną w celu wywołania pewnej iluzji co do usytuowania centrów decyzyjnych, mających wpływ na instytucje i przedsiębiorstwa kartograficzne oraz potencjał informacyjny map do użytku powszechnego. Obie te części są wprowadzeniem do części trzeciej – Ingerencje aparatu władzy w treść map do użytku powszechnego – w której przedstawiłam wyniki analizy map i materiałów archiwalnych związanych z ingerencjami cenzury.