Metodyka opracowywania map zabytków ruchomych
Projekt badawczy finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
nr N N526 140235 (2008 – 2010):
Kierownik projektu: dr inż. Albina Mościcka
W roku 2008, decyzją nr 1402/B/T02/2008/35 z dnia 8 lipca 2008 r. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przyznało dofinansowanie na realizację projektu badawczego pt. „Metodyka opracowywania map zabytków ruchomych. Projekt był realizowany w latach 2008-2010 przez Instytut Geodezji i Kartografii, Naukową i Akademicką Sieć Komputerową, Archiwum Główne Akt Dawnych oraz Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego.
Istota projektu
Naukowym celem projektu było zaproponowanie metodyki opracowywania map zabytków ruchomych publikowanych w Internecie w oparciu o ilościowe i jakościowe metody prezentacji kartograficznej oraz dynamiczne sposoby komunikacji. Istotą podejmowanego tematu było przedstawienie na mapie internetowej zabytku ruchomego jako obiektu odniesionego do kilku miejsc w przestrzeni geograficznej. Podstawą tak przyjętego założenia był fakt, iż większość zabytków, zwłaszcza zabytków ruchomych, może posiadać kilka miejscowości, które są z nim związane. Są to przede wszystkim:
- miejsce powstania zabytku,
- miejsce lub miejsca, w których zabytek był przechowywany w przeszłości,
- miejsce przechowywania lub występowania zabytku obecnie,
- miejsce lub miejsca, które są związane z tematyką lub charakterem zabytku.
Rys. 1. Przykład wielu odniesień przestrzennych jednego dokumentu archiwalnego.
Innowacyjność proponowanych rozwiązań wynika przede wszystkim z przyjęcia jako podstawy badań naukowych zabytków ruchomych, pomijanych w dotychczasowych rozwiązaniach. Próby sporządzania map zabytków koncentrowały się do tej pory jedynie na zabytkach nieruchomych (np. zabytkach architektury) i prezentacji miejsc ich występowania. Zagadnienie map zabytków ruchomych ograniczało się jedynie do wskazania na mapie miejsc przechowywania tych zabytków - tego rodzaju podejście sprowadzało się de facto do sporządzania map muzeów, archiwów czy bibliotek.
Projekt zakładał zaproponowanie zarówno podstaw naukowych, jak i rozwiązań technologicznych w zakresie opracowywania map zabytków w ramach rozwiązania kompleksowego, koncentrującego się zarówno na opracowaniu sposobu przygotowania i publikacji informacji o zabytkach w obowiązujących światowych standardach publikacji dokumentów elektronicznych, zaproponowaniu architektury internetowego systemu geoinformacyjnego oraz wizualizacji rozszerzonego zestawu informacji o zabytkach na mapie internetowej.
Obszar badań
W wyniku analizy dostępnych zabytków ruchomych w projekcie wykorzystano materiały już zdigitalizowane, aby ograniczyć ilość prac potrzebnych do przygotowania tych danych w takiej formie, jaka mogłaby być wykorzystywana w projekcie. Do dalszych prac badawczych wybrano dwa zasoby danych:
- dzieła sztuki z kościoła pw. Trójcy Świętej w Żurawinie (k. Wrocławia) – ok. 100 opisów zabytków ruchomych oraz 9 związanych z nimi zabytków nieruchomych, pierwotnie wykonanych jako wyposażenie kościoła, obecnie rozproszonych i znajdujących się w różnych muzeach i kościołach;
- fragment zasobu kolekcji „Miasta w dokumencie archiwalnym” z portalu Polska.pl – ok.. 100 zabytków ruchomych opisujących 6 wybranych miejscowości: Bolimów, Czerwińsk, Latowicz, Mława, Szreńsk, Nasielsk, pochodzących z zasobów Archiwum Głównego Akt Dawnych.
W oparciu o tak wybrany zasób przeprowadzono analizę wybranych standardów opisu cyfrowych kopii zabytków pod kątem zawartych w nich informacji przestrzennych. Założono, iż informacje te umożliwiają powiązanie zabytków z przestrzenią geograficzną, a co za tym idzie mogą stanowić punkt wyjścia do opracowania koncepcji GIS dla zabytków ruchomych. Przeanalizowano dwa najbardziej popularne standardy: Object ID, stosowany do opisu dzieł sztuki oraz standard EAD wykorzystywany do opisu dokumentów archiwalnych. Opisy te są stosowane dla zasobu wybranego do prac badawczych.
Badanie międzynarodowych standardów wykazało, że pomimo różnych zakresów opisów zabytków i odmiennych sposobów ujęcia poszczególnych elementów istnieją pewne analogie związane z uwzględnianiem wśród metadanych informacji związanych z przestrzenią geograficzną. Analiza znaczenia poszczególnych informacji geograficznych umożliwiła ich usystematyzowanie i ujęcie miejsc związanych z zabytkami w trzy podstawowe grupy, określające: miejsce powstania zabytku, miejsce przechowywania zabytku, miejsce (lub miejsca) związane z tematyką zabytku.
W wyniku przeprowadzonych analiz wskazano te elementy standardów opisów, które mogą być wykorzystane do bezpośredniego powiązania zabytku z przestrzenią geograficzną. W Object ID oraz w EAD wskazano także te elementy opisów, które umożliwiają tworzenie typologicznych, tematycznych, czasowych i przestrzennych relacji oraz powiązań między zabytkami. Dla obydwu wybranych standardów opracowano w formacie xml wzorcowe opisy zabytków, definiujące zakres i sposób zapisu tych elementów opisu zabytków, które definiują zabytek oraz są niezbędne do dalszych prac badawczych i projektowych.
Dla wybranych dzieł sztuki z kościoła w Żurawinie oraz dokumentów z kolekcji „Miasta w dokumencie archiwalnym” opracowano zbiory xml z opisami zabytków w odpowiednich dla nich standardach.
W oparciu o opisy zabytków oraz na podstawie wyników przeprowadzonych analiz opracowano szczegółową koncepcję modelu czasowo-przestrzennego zabytku odniesionego wieloprzestrzennie. Model ten definiuje, które elementy opisu zabytku w standardzie są obligatoryjne, a które fakultatywne. Elementy obligatoryjne są niezbędne do tego, aby zabytek mógł być wykorzystany w projektowanym systemie informacji przestrzennej. Elementy fakultatywne są charakterystyczne dla danego typu zabytku, nie mają wpływu na możliwość wykorzystania zabytku z systemie, decydują natomiast o specyfice danego zabytku. Model określa ponadto sposób odniesienia zabytku do kilku miejsc w przestrzeni oraz jego powiązania z innymi zabytkami.
Opracowany model czasowo-przestrzennego zabytku odniesionego wieloprzestrzennie był podstawą do opracowania koncepcji systemu informacji przestrzennej oraz realizacji mapy internetowej zabytków ruchomych, w tym przede wszystkim zdefiniowania podstaw metodycznych prezentacji na mapie internetowej informacji o zabytkach ruchomych. Opracowano szczegółową architekturę systemu oraz specyfikację wymagań funkcjonalności mapy internetowej zabytków ruchomych od strony użytkownika. Przyjęto dwa sposoby prezentacji zasobu na mapie internetowej, obejmujące:
- całość zasobu prezentowanego na mapie – wyjściowy sposób prezentacji zabytków na mapie, obejmuje wszystkie posiadane w bazie zabytki; do prezentacji zasobu wykorzystano metodę kartodiagramiczną: kartodiagramy powierzchniowe i punktowe w zależności od poziomu szczegółowości mapy;
- zasoby wyselekcjonowane przez użytkownika – zasób prezentowany na mapie z uwzględnieniem preferencji i ograniczeń użytkownika; do prezentacji zasobu wykorzystano metodę kartodiagramiczną (głównie kartodiagram punktowy).
Jednocześnie dopuszczono możliwość modyfikacji przyjętych metod prezentacji w zależności od ograniczeń wynikających z przyjętych rozwiązań technologicznych oraz specyfiki posiadanego materiału badawczego. Zdefiniowano zasady modyfikacji wykorzystywanych metod prezentacji, przyjęto reguły ich zmienności dla poszczególnych poziomów szczegółowości mapy. Na tej podstawie opracowano algorytm prezentacji zasobów dla poszczególnych poziomów szczegółowości mapy.
W ramach prac eksperymentalnych opracowano pilotażową wersję systemu informacji przestrzennej oraz mapy internetowej zabytków ruchomych. Jako technologię opracowania systemu informacji geograficznej wybrano system relacyjnych baz danych open source – PostgreSQL wraz z dodatkiem PostGIS. Do wizualizacji danych kartograficznych oraz danych tematycznych zdecydowano wykorzystać technologię Flash. firmy ADOBE, która umożliwia tworzyć interaktywne, multimedialne, bazujące na grafice wektorowej aplikacje. Wprowadza własny format danych, do odczytania którego niezbędne jest wyposażenie przeglądarki w tzw. wtyczkę Flash.
Zasadę działania aplikacji prezentuje film: https://www.youtube.com/watch?v=na1JP6E-tsQ